భారత ప్రభుత్వం సాలిడ్ వేస్ట్ మేనేజ్‌మెంట్ రూల్స్ (2016) మరియు ప్లాస్టిక్ వేస్ట్ మేనేజ్‌మెంట్ రూల్స్ ( 2016) చట్టాలను ప్రవేశపెట్టిన నాటిన నుండి, ఇవి చెత్త నిర్వహణ ప్రక్రియను, ముఖ్యంగా పట్టణాలు మరియు నగరాల్లో వికేంద్రీకరించి, పట్టణ స్థానిక సంస్థల( ULBలు)కు మరిన్ని బాధ్యతలను అందించింది , దేశవ్యాప్తంగా వ్యర్థ పదార్థాల నిర్వహణ ప్రక్రియను మెరుగుపరిచేందుకు ఈ చట్టాలపై ఒక నిర్దిష్టమైన అంచనాలు ఉన్నాయి. అయితే, స్వచ్ఛ్ భారత్ చొరవ, స్వచ్ఛ సర్వేక్షణ్, దేశవ్యాప్తంగా నగరాల పరిశుభ్రత మరియు పరిశుభ్రత స్థితిని సర్వే చేయడం ద్వారా చూసినట్లుగా, ఈ ప్రక్రియలో, ముఖ్యంగా మెట్రోపాలిటన్ నగరాల్లో స్వల్ప మెరుగుదల మాత్రమే ఉంది.
1992 నాటి 74వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం ద్వారా జోడించబడిన రాజ్యాంగంలోని 12వ షెడ్యూల్ ప్రకారం, వ్యర్థ పదార్థాల నిర్వహణ ప్రక్రియను సమర్థవంతంగా అమలు చేయడం మరియు పట్టణాలు మరియు నగరాల పరిశుభ్రతను నిర్వహించడం ULBలు మరియు మునిసిపల్ అధికారుల బాధ్యత. దేశవ్యాప్తంగా పట్టణ జనాభాలో గణనీయమైన పెరుగుదలతో, వ్యర్థ పదార్థాల నిర్వహణకు సమర్థవంతమైన పద్ధతిని రూపొందించాల్సిన అవసరం ఉంది. ULB లు తమ నిధులలో ఎక్కువ భాగం (సుమారు 60% నుండి 70%) వ్యర్థాలను సేకరించడం మరియు వేరు చేయడం కోసం మాత్రమే ఖర్చు చేస్తున్నాయి. కేవలం 20% నుండి 30% మాత్రమే రవాణా కోసం ఖర్చు చేస్తారు మరియు 5% కంటే తక్కువ రీసైక్లింగ్ మరియు పారవేయడం కోసం ఖర్చు చేస్తారు, ఇది పర్యావరణ కాలుష్యాన్ని నివారించడానికి అత్యంత ముఖ్యమైన దశ. ULBలు తమ వ్యర్థాల నిర్వహణ బడ్జెట్‌లో దాదాపు 30% నుండి 50% వరకు కేవలం వీధి ప్రక్షాళనకే ఖర్చు చేస్తున్నాయని మరో రుజువు ఉంది.
వ్యర్థాల పారవేయడం యొక్క శాస్త్రీయ ప్రక్రియను నిర్వహించడానికి ULBలచే వ్యర్థాలను సేకరించడం మరియు వేరుచేసే ప్రక్రియను తప్పనిసరిగా క్రమబద్ధీకరించడం అత్యవసరం. వ్యర్థాల సేకరణ మరియు వేరుచేసే ప్రక్రియలో వారి సహకారం అత్యంత ముఖ్యమైనదని రుజువు చేయడంతో వ్యర్థాలను సేకరించేవారి పాత్ర వెలుగులోకి వస్తుంది. ప్రధాన భారతీయ మెట్రో నగరాల్లో ప్రస్తుత వ్యర్థాల సేకరణ సామర్థ్యం 70 నుండి 90% వరకు ఉండగా, దేశంలోని చిన్న నగరాల్లో ఇది 50% కంటే తక్కువగా ఉంది. ఈ కార్మికుల సంస్థతో పాటు అందించిన గుర్తింపు, వ్యర్థాల నిర్వహణలో స్థానిక ప్రభుత్వాలు మెరుగ్గా పని చేయడంలో సహాయపడడంతో పాటు వ్యర్థాల సేకరణ మరియు విభజనలో సామర్థ్యాన్ని మెరుగుపరుస్తుంది.
రంగం యొక్క అధికారికీకరణ
ప్రస్తుతం, నగరాల్లో వ్యర్థాలను సేకరించేవారు ఆర్థిక వ్యవస్థ యొక్క అనధికారిక రంగంలో భాగమైన కార్మికుల యొక్క వదులుగా ఆధారిత సమూహం. మునిసిపల్ కార్పొరేషన్లు మరియు అధికారులచే నియమించబడిన వారితో పాటు, వారి రోజువారీ వేతనాలను సంపాదించడానికి స్క్రాప్‌లను ఎంచుకొని డబ్బు కోసం విక్రయించే వ్యర్థాలను సేకరించే చాలా మంది ఉన్నారు. ఈ చెత్త ఏరుకునే వారికి ప్రభుత్వం నుంచి ఎలాంటి ప్రయోజనాలు అందకపోవడంతో చాలా సందర్భాల్లో తమను తాము కాపాడుకోవాల్సిన పరిస్థితి నెలకొంది. కోవిడ్ -19 మహమ్మారి కారణంగా ఎడతెగని కర్ఫ్యూలు మరియు లాక్‌డౌన్‌లు జీవనోపాధి లేకుండా వారి జీవితాలను అస్తవ్యస్తంగా మార్చాయి. అందుచేత, సంబంధిత అధికారులు నగరాల్లో వ్యర్థాలను సేకరించేవారికి ఉపాధి కల్పించడానికి ఒక అధికారిక నిర్మాణం ఉండాలి మరియు ప్రతి ఒక్కరికి రోజువారీ వేతనాలు మరియు నిరుద్యోగ భృతిని అందించాలి.. పూణేలో చూసినట్లుగా పౌర సమాజ సంస్థలు ఈ ప్రక్రియలో ప్రధాన పాత్ర పోషిస్తాయి.
స్వయం ఉపాధి సహకార సంస్థ (స్వచ్ భావన) ప్రస్తుతం పూణేలో పని చేస్తోంది. పూణే మునిసిపల్ కార్పొరేషన్ (PMC) వ్యర్థాల నిర్వహణ ప్రక్రియ యొక్క సామర్థ్యాన్ని మెరుగుపరచడానికి వ్యర్థాల సేకరణ మరియు వేరు చేయడంలో శిక్షణ పొందిన 8000 మంది వ్యర్థాలను సేకరించేవారి నిర్వహణ కోసం సంస్థతో ఒక అవగాహన ఒప్పందాన్ని కుదుర్చుకుంది.
గుర్తింపు మరియు అనుసంధానం
భారతీయ సమాజం అన్ని రకాల ఉద్యోగాలకు ఒకే విధమైన గౌరవం ఇవ్వడం లేదు ముఖ్యంగా ఈ వ్యర్థాలను సేకరించే వారికి రాష్ట్రం నుండి లేదా మొత్తం సమాజం నుండి తగిన ప్రశంసలు లభించడం లేదనేది నిరూపితమైన వాస్తవం. ఈ సామాజిక కార్మికులకు దైనందిన జీవితంలో సాధారణ ప్రజల నుండి నిరంతరం వేధింపులు మరియు అవమానాలతో పాటు హింసాత్మక పరిస్థితులు ఎదురావుతూ ఉన్నాయి . విషపూరిత వ్యర్థాలను సేకరించేటప్పుడు మరియు నిర్వహించేటప్పుడు ఈ ప్రభుత్వ ఉద్యోగులకు కూడా అవసరమైన రక్షణ పరికరాలను అందించకపోవడం ద్వారా వీరు నిరంతరం అపపరిశుభ్రమైన పరిస్థితులకు గురికావడం కూడా కనిపిస్తుంది.
కష్టపడి పనిచేసే ఈ సామాజిక కార్మికులకు ఆయా రాష్ట్రాలు తగిన గుర్తింపునిచ్చి వారిని క్రమంగా సమాజంలో కలిపేలా ఒక యంత్రాంగం ఉండాలి. వ్యర్థాలను సేకరించేవారి సమూహానికి చట్టపరమైన హోదా మరియు రక్షణ కల్పించడం మరియు కార్మికుల సంక్షేమానికి సంబంధించి లేవనెత్తిన ఏదైనా సంస్థాగత మరియు ఆర్థిక సమస్యలను పరిష్కరించడం అనేది నగరాల్లో వ్యర్థాల సేకరణ ప్రక్రియ యొక్క ప్రస్తుత పరిస్థితిని మెరుగుపరచడానికి రాష్ట్రాలు ప్రాథమిక ప్రాముఖ్యతనివ్వాలి. వృత్తిపరమైన గుర్తింపు మరియు ప్రభుత్వ సంక్షేమ పథకాలకు ప్రాప్యత స్థానిక అధికారులు తన వ్యయాన్ని తగ్గించడానికి మరియు వ్యర్థాల సేకరణ మరియు వేరుచేసే ప్రక్రియలో ఎక్కువ మంది వ్యక్తులను నియమించడాన్ని సులభతరం చేస్తుంది, ఇది అంతిమంగా వ్యర్థాలను శుద్ధి మరియు పారవేసే ప్రక్రియను మెరుగుపరుస్తుంది.
పరిహారం
ప్రభుత్వంచే నియమించబడిన పారిశుద్ధ్య మరియు వ్యర్థ పదార్థాలను నిర్వహణ చేసేవారు తమ కుటుంబాన్ని పోషించుకోవడానికి ప్రతిరోజు పనిపై ఆధారపడిన రోజువారీ కూలీ కార్మికులు. ఇతరులు అనగా ప్రభుత్వంచే నియమించబడనివారు, విక్రయించడానికి ప్రతిరోజు సేకరించే వ్యర్థాలపై ఆధారపడి ప్రతిరోజు స్క్రాప్ చేస్తారు. ప్రతి వ్యక్తి ప్రోత్సాహకాలకు ప్రతిస్పందిస్తారు మరియు సాధారణంగా, ద్రవ్య ప్రయోజనాల అవకాశాలు వీరి మెరుగైన పని నాణ్యతను ఆకర్షిస్తాయి మరియు ఈ రంగంలో ఎక్కువ మంది వ్యక్తులను నిమగ్నం చేస్తాయి. వ్యర్థాలను సేకరించేవారిని మరింత మెరుగ్గా పనిచేసేలా ప్రోత్సహించడంతోపాటు వారికి ఆర్థిక భద్రత కల్పించడంపై దృష్టి సారించాలి .
ఇంటింటికీ చెత్తను సేకరించడం ద్వారా వీధి ఊడ్చడం ద్వారా వ్యర్థాలను సేకరించే ప్రాథమిక పద్ధతిని ప్రతి ఇంటి చెత్త సేకరణకు ఇచ్చే రుసుముతో భర్తీ చేయడం ఈ కార్మికులకు స్థిరమైన ఆర్థిక పరిస్థితిని సృష్టించడానికి సహాయపడుతుంది. ప్రత్యక్ష నగదు ప్రయోజన బదిలీలు మరియు ULB క్రింద అత్యుత్తమ పనితీరు కనబరిచే వ్యర్థాలను సేకరించేవారికి అదనపు ద్రవ్య పరిహారాన్ని అందించడం వలన ప్రతి నగరంలో వ్యర్థాల విభజన ప్రక్రియను మరింత సమర్థవంతంగా మరియు క్రమబద్ధీకరించడంలో సహాయపడుతుంది. ఇది ఈ కార్మికులకు వృత్తిపరమైన గుర్తింపును కూడా నిర్ధారిస్తుంది మరియు ప్రభుత్వంచే వ్యర్థాలను సేకరించేవారి పాత్రను చట్టబద్ధం చేస్తుంది.
2016లో ప్రారంభించబడిన స్వచ్ఛ్ భారత్ చొరవ ఉన్నప్పటికీ, ముఖ్యంగా నగరాల్లో చెత్త నిర్వహణ ప్రక్రియను మెరుగుపరచాల్సిన అవసరం ఉంది. వ్యర్థాల సేకరణ మరియు వేరుచేయడం యొక్క ప్రాధాన్యత, వ్యర్థాలను సేకరించేవారు మరియు సేకరించేవారు మరియు సమాజంలో వారి పాత్ర యొక్క ఆవశ్యకతను నొక్కిచెప్పారు. వ్యర్థాల ఉత్పత్తి ప్రారంభంలో సమస్యను పరిష్కరించడం అంటే సరైన సేకరణ మరియు వేరు చేయడం ఈ వ్యర్థాలను శుద్ధి మరియు పారవేసే ప్రక్రియకు మరిన్ని నిధులను కేటాయించడంలో సహాయపడుతుంది. ఈ కార్మికుల ప్రాముఖ్యతను గుర్తించి, సమాజంలో వారికి గౌరవప్రదమైన పాత్రను దక్కేలా వారికి సహాయపడటం దేశానికి మరియు సాధారణ ప్రజలకు ఖచ్చితంగా అవసరం.
